Już od dłuższego czasu jestem mocno wkręcony w tematykę szeroko rozumianego buddyzmu zen, medytacji i filozofii kaizen, tym samym naturalnie nadszedł czas na etos samurajski, czyli podstawowe zasady drogi wojownika zawarte w kanonie bushido.
Tym razem trafiłem na książkę „Hagakure. Ukryte w listowiu” autorstwa Tsunetomo Yamamoto, która stara się odpowiedzieć na pytanie, jakie jest prawdziwe znaczenie Drogi Samuraja.
Wybrane cytaty:
„Aby zostać Samurajem doskonałym, trzeba przygotowywać się na śmierć rano i wieczorem, przez cały dzień nawet”.
„Niewiele mądrości posiadamy, a tymczasem chcąc rozwiązać nasze kłopoty, odwołujemy się właśnie do niej”.
„Karcenie kogoś za jego błędy i poprawianie go - ten w istocie swojej akt miłosierdzia jest pierwszą powinnością Samuraja”.
„Krytykować można dopiero wtedy, gdy ma się pewność, że dana osoba przyjmie krytykę”.
„Złe i stare przyzwyczajenia nie ustępują łatwo”.
„Samuraj, który celowo pragnie znaleźć się w opresji, po to tylko, by nauczyć się, jak z niej wyjść - nie jest oświecony. Mądry zaś jest Samuraj, który zawczasu rozmyśla o wszelkich ewentualnych sytuacjach i nad możliwymi rozwiązaniami”.
„Nie podzielam zdania tego, który zachwala konieczność surowego sprawowania władzy. Jak mówi przysłowie: „Ryby nie będą żyć w przejrzystej wodzie”. To morszczyn pozwala im ukryć się w odosobnionym miejscu, aby w pełni mogły się rozwinąć i dorosnąć. Tylko wtedy, gdy umie się pominąć szczegóły i nie zważa na drobne, nieistotne żale, jest się w stanie zapewnić spokój i komfort osobom, które nam służą. Zrozumienie tej zasady jest najistotniejsze dla kogoś, kto chce zrozumieć charakter i zachowanie drugiego człowieka”.
„Samuraj winien działać bez wahania, nie pokazując najmniejszego zmęczenia ani zniechęcenia, dopóki nie doprowadzi do końca swojej pracy”.
„Koniecznym jest podejmowanie postanowień tak niewzruszonych, aby nikt - ani Bogowie, ani Buddowie - nie mógł odwieść Samuraja od raz obranego celu”.
„To nader zdumiewające, ale liczne błędy biorą się z przekonania, iż najważniejsze, to być bezwzględnie logicznym i stawiać prawość ponad wszystko”.
„Droga prawdy […]. Droga ta polega na rozmowie z drugą osobą. Często zdarza się, że ktoś - nawet niedoskonały - może udzielić mądrych rad, albowiem potrafi spojrzeć na całą sytuację z zewnątrz. […]. Powiada się, że możliwe jest także dostrzeżenie własnych błędów poprzez „wejrzenie w głąb siebie” i medytację. Ale i w tym przypadku efekt jest lepszy, gdy porozmawia się z innymi ludźmi. Ponad naszą własną zdolność oceny uda nam się wznieść tylko wtedy, gdy nauczymy się z pożytkiem słuchać innych oraz studiować księgi. Zawsze wzbogacamy się, korzystając z doświadczenia Przodków”.
„Samuraj musi ćwiczyć przez całe życie”.
„Kiedy zaś Samuraj osiąga najwyższy poziom, zdolny jest podejmować decyzje z własnej inicjatywy i w każdej sytuacji tak, iż nie potrzebuje już rad od innych. Nabiera zaufania do swoich możliwości, cieszy się z pochwał i ubolewa nad niedoskonałością pozostałych. […]. Powyżej tego poziomu znajdują się ci, których wyraz twarzy nigdy nie zdradza, co myślą, którzy nigdy nie popisują się swoją zręcznością, którzy udają niewiedzę i niekompetencję. Co więcej, mają oni w poważaniu zręczność innych. Dla wielu stanowi to najwyższy cel. Tymczasem, na poziomie jeszcze wyższym znajduje się dziedzina niedostępna ogółowi śmiertelników. Ten, kto całym sobą wejdzie na Drogę tej dziedziny, pojmie, że ćwiczeniom nie będzie końca i że nigdy nie zazna zadowolenia ze swojej pracy. Z tego właśnie powodu Samuraj musi poznać swoje słabości i całe swe życie poświęcić na korygowanie ich, nie zaznając przy tym nigdy uczucia, iż robi w tym celu wystarczająco dużo. Nigdy, co oczywiste, nie powinien być w sobie zadufany, lecz nie wolno mu także czuć się gorszym od innych”.
Yagyu:
„Nie wiem, jak pokonuje się innych. Wiem tylko, jak pokonać samego siebie”.
„Dzisiaj jestem lepszy niż wczoraj, jutro zaś będę jeszcze lepszy”.
„Prawdziwy Samuraj cały swój czas poświęca na samodoskonalenie. Dlatego właśnie ćwiczenie jest działaniem, które nie ma końca”.
„Ważkie decyzje winno podejmować się w ciszy. […]. Czyż nie należy więc stwierdzić, że aby móc w spokoju podejmować ważne decyzje, należy się do tego z determinacją przygotowywać każdego dnia?”
„Nie można obdarzać zaufaniem kogoś, kto nigdy nie popełnił błędu”.
„Jeśli nie przewiduje się starannie i zawczasu wszystkich ewentualności, to nie jest się w stanie zareagować odpowiednio w chwili zdarzenia i w ten sposób traci się honor”.
„Przygotowując linię działania, Samuraj musi oceniać własne myśli w dzień i w nocy”.
„Niedobrze jest posiadać niewzruszone przekonania. Może się zdarzyć, że Samuraj cofa się w rozwoju - mimo iż pozostaje wytrwałym i uważnym - pochopnie dochodząc do wniosku, że osiągnął już wysoki poziom. Zdecydowanie powinien tego unikać. Poprzez wytrwałą pracę musi najpierw doskonale opanować podstawy, aby móc następnie doskonalić techniki, które posiadł. Samurajowi nie wolno nigdy spocząć, przez całe życie musi on wytrwać w ćwiczeniach. Szczytem głupoty jest dojście do przekonania, iż można sobie pozwolić na złagodzenie dyscypliny w ćwiczeniach tylko dlatego, że odkryło się coś samemu. Samurajowi musi nieustannie przyświecać następująca myśl: „W tym i tym punkcie daleki jestem jeszcze od doskonałości” i musi on poświęcić całe życie na doskonalenie, szukając przy tym wytrwale prawdziwej drogi. Wyłącznie taka praktyka daje możliwość odnalezienia Drogi”.
„I nie dawniej jak 50 czy 60 lat temu, każdego ranka Samurajowie dokonywali ablucji, golili sobie głowę i perfumowali sznurek, którym związywali włosy. W następnej kolejności obcinali sobie paznokcie u rąk i nóg, piłowali je pumeksem i polerowali zielem kogane. Nie zaniedbywali się w tym względzie, zwracając bardzo uwagę na schludny wygląd. Samuraj sprawdzał następnie długi i krótki miecz, aby przekonać się, czy nie ma na nich rdzy; oczyszczał je z kurzu i czyścił, aby przywrócić im blask. Troszczenie się z taką pieczołowitością o swój wygląd może się wydawać oznaką próżności, jednakże ten zwyczaj nie wynikał ze skłonności do elegancji czy chęci bycia przystojnym. W każdej chwili bowiem można było zostać wyzwanym do walki, a jeśli przyszłoby w niej zginąć, mając zaniedbany wygląd, dałoby się tym powód ogólnego rozprężenia i wystawiło na pogardę i lekceważenie ze strony przeciwnika. Oto powód, dla którego starzy i młodzi Samurajowie zawsze bardzo dbali o wygląd. Owa przesadna troska zdawać się może zajęciem mało poważnym, stanowi ona jednak nieodłączną część życia Samuraja”.
„Chcąc być stale gotowym na śmierć, Samuraj musi uważać się za już martwego”.
„Przesadny umiar oznacza brak GIRI, czyli zobowiązań osobistych i wobec społeczeństwa. Czyż muszę dodawać, że Samuraj, który zapomina o swoich obowiązkach wobec innych, jest nic niewart, jest tchórzem i niegodziwcem?”
„Jeśli potrafimy doceniać mocne strony bliźniego, wtedy każdy może stać się dla nas wzorem i mistrzem. Sługa to człowiek, którego uwagi nic i nigdy nie powinno rozproszyć, zarówno w obecności mistrza, jak i wśród tłumu. Jeśli jednak nawet w chwili odpoczynku jest niedbały, jako taki właśnie będzie postrzegany przez innych”.
„To z powodu niestałości i lekkomyślności zbaczamy z Drogi i zachowujemy się jak nowicjusze”.
„Bywają takie chwile, w których naprawdę potrzebujemy drugiego człowieka. Jeśli jednak powtarza się to często, stajemy się natrętni i kłopotliwi. Są sprawy, w których lepiej nie musieć być zdanym na bliźniego”.
„Przekazałem ci wszystkie sekretne techniki naszej szkoły. Jeśli zaś ty sam zamierzasz obecnie wziąć ucznia, każdego dnia musisz ćwiczyć sztukę walki od podstaw. Przewaga bowiem nie zależy wyłącznie od posiadanych sekretnych technik”.
„Trzeba umieć skupić się na jednej rzeczy. Każdą pracę należy wykonywać w skupieniu”.
„Prawdziwemu Samurajowi nie wolno obnosić się ze swym stanem, ani tracić zaufania. Musi on kroczyć do przodu, w przeciwnym wypadku nie zwycięży i będzie całkowicie bezużyteczny”.
„Gdybyśmy wcześniej przygotowali się psychicznie na zmoknięcie, deszcz mało by nas obszedł. Zasadę tę można zastosować z korzyścią w każdej sytuacji”.
„Samurajowi nie wolno, jak długo żyje, nigdy oddalić się od tych, którym duchowo coś zawdzięcza”.
„Gdy dzień po dniu Samuraj przyzwyczaja umysł do myśli o śmierci, będzie potrafił umrzeć spokojnie w godzinie jej nadejścia”.
„Człowiek, który bez przerwy kalkuluje, jest tchórzem”.
„Droga Samuraja jest umiłowaniem śmierci. Nawet dziesięć osób nie jest w stanie zachwiać człowiekiem, który żywi to przekonanie. Nie można dokonać wielkich czynów, zachowując normalny stan ducha”.
„Gdy przychodzi nieszczęście, Samuraj winien cieszyć się z tego i wykorzystać darowaną mu szansę wykazania się energią i odwagą”.
„Usłyszawszy o wielkich wyczynach mistrza, mniemanie, że cokolwiek by się robiło i tak mu się nigdy nie dorówna, jest dowodem małej wiary. Wręcz przeciwnie - należy skłaniać się ku myśleniu, że „Mistrz jest takim samym człowiekiem jak ja, dlaczegóż więc miałbym być gorszy od niego?” Od chwili, gdy Samuraj zdecyduje się podjąć wyzwanie rzucone samemu sobie, jest na drodze do doskonałości”.
„Człowiek uznany przez innych za mędrca, zyskał sławę wyłącznie dzięki temu, że zaczął pogłębiać swoją wiedzę od najmłodszych lat. Nie jest to nigdy szybki efekt późniejszej nauki, nawet jeśli jest ona żmudna”.
„Ci, którzy wychwalają własne talenty i wynoszą się ponad innych, nieuchronnie zostaną ukarani jakimś działaniem Nieba. Człowiek, który nie potrafi tak postępować, aby go inni poważali, nikomu nie jest użyteczny, nawet jeśli posiada dużą wiedzę. Ten zaś, który ciężko pracuje, pozostając przy tym skromnym, który cieszy się ze swej pozycji, szanując przy tym równych sobie, będzie się cieszył wielkim poważaniem”.
„Jeśli siedem razy nie byłeś roninem, nie możesz domagać się tytułu prawdziwego Samuraja. Chwiej się i upadaj siedem razy, lecz podnieś się po ósmym”.
„Jeśli chcecie się doskonalić, to najlepszym sposobem jest proszenie innych, aby wyrazili swoje zdanie, i szukanie słów krytyki z ich strony. Większość ludzi usiłuje doskonalić się, zdając się wyłącznie na własny zmysł krytyczny. Jedynym tego efektem jest to, że nie czynią żadnych istotnych postępów. Ci, którzy poszukują u innych słów krytyki, przez sam ten fakt przewyższają pozostałych. Niezależnie od okoliczności, pierwsze słowo wypowiedziane przez samuraja jest niesłychanie ważne. Tym bowiem słowem pokazuje swoją wartość. W czasach pokoju język zaświadcza o cnocie”.
„Samuraj nie powinien narzekać, nawet w codziennym życiu. Winien mieć się na baczności tak, by nigdy z jego ust nie padło słowo zdradzające jego słabości. Poczyniona nierozważnie niewinna uwaga często pozwala poznać wartość tego, który ją wypowiedział”.
„Wiele osób udziela rad, mało kto jednak przyjmuje je z wdzięcznością, a jeszcze mniej za tym radami podąża. Zwykle po trzydziestce człowiek staje się głuchy na rady. A gdy już one do niego nie docierają, szybko staje się zarozumiały i egoistyczny. Przez resztę swoich dni dodaje bezczelność do głupoty, co niechybnie sprowadzi na niego zgubę. Dlatego też winno się znaleźć kogoś rozważnego, mocno się z nim związać, aby przyjąć jego naukę”.
„Zanim nie osiągnie się trzydziestu lat, Samuraj winien czuwać, aby nie dać się zwieść mądrości i skłonności do osądów. Winien polegać wyłącznie na własnych umiejętnościach i sile charakteru”.
„Samuraj jest niczym, jeśli nie posiada siły charakteru. Dla człowieka zdeterminowanego nie ma rzeczy niemożliwej do zrobienia”.
„Dobrze jest wydawać i przyjmować opinie po przyjacielsku”.
„Starość przychodzi wtedy, gdy ograniczamy się do robienia rzeczy, które lubimy. Jak długo posiadamy energię, jesteśmy w stanie stawiać czoło tej skłonności”.
„Czytając jakiś tekst na głos, należy czynić to przeponą. Czytając wyłącznie ustami i gardłem, szybko się męczymy”.
„Aby wszystko było dobrze, trzeba, krótko mówiąc, znieść cierpienie. Nieakceptowanie cierpienia jest złe. To jest zasada, która nie cierpi żadnego wyjątku. Wedle starszyzny, Samuraj winien dać się poznać dzięki swemu przesadnemu uporowi. Rzecz czyniona z powściągliwością może zostać oceniona jako niewystarczająca. Należy „czynić więcej niż trzeba”, aby nie popełnić błędu”.
„Droga Samuraja jest drogą natychmiastowego działania i dlatego też lepiej jest uderzać bykiem.”
„Spotykając różnych ludzi, powinniśmy umieć szybko ocenić ich charakter i dostosować odpowiednio swe postępowanie”.
„Gdyby przyszło mi streścić w kilku słowach kondycję samuraja, powiedziałbym, że po pierwsze jest to całkowite poświęcenie ciała i duszy panu. Po drugie, rzekłbym, że winien on rozwijać inteligencję, współczucie i odwagę. Posiadanie tych trzech cnót naraz przez zwykłego człowieka może zdawać się niemożliwe, jednakże jest to łatwe. Inteligencja to nic innego, jak umiejętność rozmawiania o różnych sprawach, w zamian za co otrzymuje się nieskończoną mądrość. Współczucie polega na działaniu dla dobra bliźniego poprzez porównywanie się z nim i okazanie należnego szacunku. Odwaga zaś to umiejętność zaciskania zębów. Wystarczy czynić to wszystko niezależnie od okoliczności. Poza tymi trzema cnotami nic nie jest warte poznania. Po trzecie - tyczy to wyglądu zewnętrznego i zachowania - należy dbać o swą prezencję, pielęgnować sposób wysławiania się i doskonalić się w kaligrafii. Są to zwykłe umiejętności, które należy udoskonalić poprzez ciągłe praktykowanie. Należy przede wszystkim poczuć w sobie obecność wewnętrznej siły. […]. Jeśli przyjrzycie się tym, którzy obecnie są w czymś użyteczni, dostrzeżecie, że połączyli oni owe trzy aspekty”.
„Jedynie koniec wszelkich rzeczy jest ważny. Takie właśnie powinno być życie. Gdy goście wychodzą, ważne jest, by pożegnać ich z żalem. Gdy zabraknie tego uczucia, możemy wydać się znudzeni i cała przyjemność ze spędzonego dnia rozmyje się. Nasze stosunki z innymi winny być naznaczone radością. Nieustannie należy im okazywać, iż to, co robimy, jest ważne. Jest to możliwe dzięki odrobinie wyrozumiałości”.
„W towarzystwie starszych bądź dostojnych osób należy unikać mówienia na tematy, takie jak wiedza, moralność lub obyczaje. Nie jest to bowiem przyjemne dla ucha”.
„Śmierć zawsze wydaje się odległa. Czyż nie jest to mylny i głupi punkt widzenia? Czyż nie jest to złudzenie, sen na jawie? Nie godzi się patrzeć na rzeczy w sposób, który czyni z nas lekkoduchów. Należy uzbroić się w odwagę i działać szybko, albowiem wcześniej czy później śmierć zapuka do naszych drzwi”.
„Jeśli ktoś rzeczywiście coś potrafi, nie obnosi się z tym: osoba ta jest dobrze wykształcona”.
„Samurajowi nie wolno ani za dużo pić, ani być zbyt pewnym siebie, ani też oddawać się rozpuście”.
„Przyjrzyjcie się z bliska karierze ludzi, których znacie. Gdy tylko zakosztują smaku sukcesu, nabierają skłonności do samozadowolenia. Szybko stają się nieumiarkowanie aroganccy i, w sposób nie do przyjęcia, pozwalają aby pochłonął ich niewybaczalny zbytek. Dobrze jest, gdy trudności spotykają nas w młodości, albowiem ten, kto nigdy nie cierpiał, nie zahartował w pełni swojego charakteru. Samuraj, którego opuszcza odwaga w momencie próby, który zniechęca się bądź poddaje, nie przedstawia żadnego pożytku. Jedyna licząca się rzecz, to decyzja podjęta w danej chwili. Samuraj podejmuje jedną decyzję po drugiej i to właśnie wypełnia całe jego życie. Wystarczy, że raz zrozumiał tę podstawową zasadę, a już nigdy więcej nie będzie on okazywał zniecierpliwienia czy szukał czegoś innego niż chwila teraźniejsza. Jego życie po prostu płynie, a on skupia się na własnych decyzjach”.
„Gdy ktoś konsekwentnie doprowadzi do końca choćby jedno postanowienie, nic nim nie zachwieje: w ten sposób dochowuje on wierności sobie danemu słowu”.
„To, co jest ważne, to pracować tak, aby każda chwila była przyjemna na tyle, na ile jest to możliwe”.
„Waleczności należy uczyć młodych Samurajów w taki sposób, aby każdy z nich nabrał przekonania, że jest najdzielniejszym wojownikiem w Japonii. Jednocześnie młodzi Samurajowie winni każdego dnia dokonywać oceny poczynionych postępów w oparciu o wizję Drogi, by najszybciej pozbyć się własnych niedoskonałości. Owo codzienne podsumowanie jest warunkiem osiągnięcia wytyczonego celu”.
„Życie ludzkie trwa zaledwie chwilę, trzeba mieć siłę, żeby żyć, robiąc to, co najbardziej lubimy. W tym świecie ulotnym jak sen, żyć cierpiąc, czyniąc jedynie rzeczy niemiłe, to czyste szaleństwo”.
„Uwielbiam spać. W odpowiedzi na obecną sytuację świata, twierdzę, że najlepsze, co mogę zrobić, to położyć się spać”.
„Trudno jest rzeczywiście poznać swoje zalety, ale jeszcze trudniej jest przyznać się do własnych słabości”.
„Godność osoby poznać można dzięki wrażeniu, jakie ta osoba wywiera. Istnieje godność w wyniku i wytrwałości, w spokoju i dyskrecji. Jest też godność w zachowaniu zasad postępowania i w prawości. Jest ona również w zaciskaniu zębów i zachowaniu otwartych oczu: wszystkie te postawy są widoczne na zewnątrz. Najważniejsze jest, żeby zawsze działać uczciwie i z godnością”.
„Niedobrze jest mówić o kimś źle, nie jest też dobrze wychwalać kogoś przy każdej okazji. Samuraj winien znać swoją wartość, zachowywać dyscyplinę, nie pozwalać, by go rozpraszano oraz mówić jak najmniej. Odważny człowiek winien zachowywać spokój i nigdy nie dawać poznać po sobie, że jest wzburzony. Jedynie ludzie bezwartościowi przejawiają agresję i szukają za wszelką cenę sławy, atakując wszystkich, których spotykają”.
„Dumę można porównać do ostrza miecza. Powinno się ją naostrzyć, a następnie włożyć z powrotem do pochwy”.
„Słów człowieka o dużym doświadczeniu winno słuchać się z szacunkiem i wdzięcznością, nawet jeśli mówi on o rzeczach nam znanych”.
„Samuraj ma obowiązek codziennego pielęgnowania swojego ducha i ćwiczenia ciała tak, aby nikt spośród jego sojuszników nie mógł go pokonać”.
„Najlepsza postawa, jaką należy przyjąć wobec słów, to nie nadużywać ich. Jeśli możesz się bez nich obejść, zamilknij. To, co musi być powiedziane, winno być wypowiedziane tak zwięźle, logicznie i jasno, jak tylko jest to możliwe. Zaskakująco dużo ludzi ośmiesza się, paplając bez zastanowienia, pozbawiając się tym samym godności. Codziennie winna być praktykowana medytacja o nieuchronnej śmierci. Każdy dzień należy zaczynać od spokojnej medytacji, rozmyślając o swojej ostatniej godzinie”.
„Jeśli rzucasz się w wir jakiegoś dużego przedsięwzięcia, przede wszystkim nie martw się z powodu błahych przeszkód. Nie zaszkodzi, jeśli od czas do czasu Samuraj okaże odrobinę egoizmu, […] zachowując odwagę i szczodrość. Niedobrze jest być zawsze i we wszystkim doskonałym, gdyż można wtedy przestać dostrzegać, że możemy być omylni. Człowiek, który rzuca się w wir przeznaczenia, nie może nie popełniać błędów. Jakież bowiem znaczenie dla losu człowieka pielęgnującego honor i nieskazitelność może mieć mały błąd?”
„Nie znam sposobu, który potrafiłby zapewnić zwycięstwo. Wiem jedynie, że należy wykorzystać każdą sposobność, każdą możliwość i nie pozwolić umknąć nadarzającej się okazji”.
„To, co określa się jako zwycięstwo, to po pierwsze umiejętność poskromienia sojuszników. Poskromić swych sojuszników, to poskromić siebie samego, a poskromić siebie samego to rygorystycznie kontrolować własne ciało. […]. Nie można pokonać wroga, jeśli wcześniej nie umiało się poskromić własnego ciała i ducha”.
„Młodzi winni nieustannie kształcić swoją determinację, zdecydowanie i odwagę. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy odwaga zakorzeniona jest w sercu. Jeśli złamał się miecz, należy zaatakować rękoma. Jeśli zaś ręce zostały ucięte, trzeba posłużyć się ramionami. Kiedy i ramiona zostały ucięte, trzeba wgryźć się w kark dziesięciu czy nawet piętnastu wrogów. To właśnie jest odwaga”.
„Jeśli zbyt szybko osiągniesz sławę, ludzie staną się twoimi wrogami i nie będziesz w żaden sposób przydatny. Jeśli zaś wspinasz się powoli, ludzie będą twoimi sojusznikami i będziesz szczęśliwy. Na dłuższą metę, niezależnie od tego, czy nastąpi to szybko, czy wolno, gdy tylko zdobędziesz zrozumienie u innych, nic już ci nie zagraża. Powiada się, że szczęście dane nam przez innych jest najpewniejsze”.
Komentarze